یک
درباب جنایاتی که اخیرا بر کردهای سوریه رفت (کاری به گروه‌های تروریستی کرد ندارم چه اینکه هر قومیتی یک ژانر تروریستی هم دارد، سازمان مجاهدین خلقِ فارس و برآمده از تهران فعلا از بسیاری از تروریست‌ها و جنایتکارها سر است مهم این است که دولت #ترکیه در رفتاری جاهلانه و داعشانه به نیروهای مستقیم و غیرمستقیمش اجازه داد تا غیرنظامیان و ن و کودکان کرد را قربانی کنند) خیلی حرفهای ناتمام در گلو بود و رسوب شد و زمانش گذشت. اما یکی از حرف‌ها هنوز تازه است، آن‌هم حرف محبت است. محبت پدرومادر با فرزندش. محبت برادر به برادش. کردها از دیرینه‌ترین و اصیل‌ترین اقوام ایرانی‌اند. چه دوست داشته باشند در این مرز زندگی کنند و تعریف شوند و چه نه. کردها شریف بوده‌اند و غیور و جنگجو. به قول بزرگ‌شاعر روزگارمان علی معلم دامغانی: اور و اربیل مپندار که بی‌آیین است / کُرد سالار امین است، صلاح‌الدین است». به‌خاطر همین روحیۀ سلحشورانه این قوم، بیگانگان همواره دوست داشتند آنان جدا از ایران و کلا بی‌وطن باشند تا مدافع هیچ مرز و اصالت و شرافتی نباشند، بلکه چون انبوه گروه‌های تروریستی کور و بی‌منطق مزدورانی در دست استعمار و امپریالیسم باشند. هرگاه به این تن بدهند تمام بیگانگان با آنان دوستند و هرگاه نه، دوستان بیگانه رهایشان می‌کنند و به تروریست‌های اقوام دیگر می‌سپارندشان.
در ایران ولی کرد و ترک و لر و فارس و عرب برادرند و فراتر از نژادهای زمینی، نگاهی انسانی، آسمانی و عاشقانه به هم دارند. البته شاید گاهی این محبت‌ها در دل مانده و به زبان درنیامده و حسودان و دشمنان هم از همین سواستفاده کردند. شاید از یک‌سو بعضی مسئولان ما صلاحیت و فهم لازم را نداشته‌اند؛ قبلا هم بودند شبیه این جناب که اخیرا گفت اگر دولت نبود تبریز نبود! این از این طرف ماجرا _که تازه به قول معروف: ظلم علی السویه عدل است!_، از آن طرف هم کسانی که با کردها رفت‌وآمد کرده باشند می‌دانند خیلی‌هایشان (مخصوصا ساکنان بعضی شهرها) اصلا طبیعتشان بر اظهار و نمایش نیست. یعنی در دوستی‌های عمیق و عشق‌های آشتین هم گاهی چیزی به زبان درنمی‌آید. یا حتی در انتقادات جدی و دشمنی‌های کینه‌ای. خیلی اوقات فقط سعی می‌کنند با رفتارشان به طرف مقابل مطلب را بفهمانند. و اما چه رفتاری، چه دوست‌داشتنی زیباتر و با شکوه‌تر از حماسه‌آفرینی کردها در روزهای سخت جنگ هشت‌ساله در برابر دشمن بعثی و دفاع مقدسشان از ایران، یعنی از آب و خاک خودشان. با آن‌همه شهید، به ویژه در استان‌هایی چون کرمانشاه مظلوم و سرافراز. از این‌طرف در کنار بعضی مسئولان بی‌صلاحیت مسئولان زیادی هم بودند که اهتمام بسیاری به آبادانی آن دیار و احترام به این قومیت داشته‌اند که آن‌ها را باید برشمرد. یکی از آخرین اتفاقات خوب در این زمینه پخش سریالی بود با موضوع مردم کُرد در شبکه ملی یعنی شبکه یک سیما و در پربازدیدترین زمان که ایام نوروز است و در یک ژانر دوست‌داشتنی و عامه‌پسند.
دو
چندوقت پیش یکی از دوستانم ازم خواست تا کارهای کردیِ خوبِ شهرام ناظری را برایش بفرستم. من خواسته دوستم را تبدیل کردم به این یادداشت تا محبتم به دوستم ادامه پیدا کند و تبدیل شود به یک محبت بزرگتر
سه
موسیقی کردی یکی از اصیل‌ترین و باستانی‌ترین گونه‌های موسیقی ایرانی از گذشته تاکنون است و موسیقی‌دانان کردنژاد از مهمترین بازیگران صحنه امروز موسیقی ایران‌اند. هوشنگ کامکار، بیژن کامکار و کلا خانوادۀ کامکارها، سیدخلیل عالی‌نژاد، سیدجلال محمدیان، کیهان کلهر، کیخسرو اظری، شهرام ناظری و کلا خانواده‌های اظری‌‌ها و ناظری‌ها، صدیق تعریف، علی‌اکبر مرادی و. از جمله اسامی سرشناس موسیقی اصیل و هنری ایران امروزند که همگی کردنژاد هستند؛ اما طبیعتا در این میان شهرام ناظری مشهورترین و محبوب‌ترین چهره است و بیشترین تاثیرگذاری را در موسیقی ایرانی چه فارسی‌زبانش و چه کردزبانش دارد.
موفقیت و محبوبیت ناظری دلائل گوناگی دارد. اولین نکته همراهی و همکاری با چهره‌های مهم و متنوع آهنگساز و گروه‌های حرفهای موسیقی است مثل استاد محمدرضا لطفی، حسین علیزاده، سیدجلال ذوالفنون، پرویز مشکاتیان، کامبیز روشن‌روان، فریدون شهبازیان، هوشنگ کامکار، کیخسرو ناظری، فرامرز پایور، جلیل عندلیبی و. . دلیل دوم اهتمام به نوع خاص و متمایزی از آوازخوانی و تسلیم‌نشدن به جو عمومی و تقلیدی آواز دیگر هم‌عصران است که برای او نوعی امضای هنری را به ارمغان آورده است. سومین نکته هم تلاش برای رسیدن به تمایز موسیقایی و معنایی است که با انتخاب بعضی گونه‌های خاص موسیقایی (مثلا موسیقی مبتنی بر موسیقی مقامی تنبور)، فضاهای خاص محتوایی (مثلا فضای عرفانی و حماسی) و اشعار خاص (مثلا تاکید بر شعر مولوی) است.
چهار
به بحث اصلی برگردیم. ما نمی‌خواهیم همه کارنامه ناظری را بررسی کنیم، بلکه فقط می‌خواهیم به بهترین آثار کردی او بپردازیم: در میان آثار کردی ناظری دو شاخه اصلی را می‌بینیم. یک شاخه بازخوانی‌های او از ترانه‌ها و آهنگهای قدیمی و بومی کردی است که عموما فضاهای شادی هم دارند و شاید کارهای محبوب‌تر او در میان عموم مخاطبان کردزبانش باشند. از این شاخه من دو اثر لرزان لرزان» و حریره‌حریره» از آلبوم نوروز و سه آهنگ شیرین شیرین»، واران واران» و هی داد هی بیداد» از آلبوم کنسرت 77 او را برمی‌گزینم و بحث را همینجا جمع می‌کنم!:
اما شاخه دوم که برای خود من همواره جذاب‌تر بوده است و البته که تمایز اصلی او با دیگر خوانندگان کردزبان است و ارزش هنری بسیار بالاتری دارد، کارهایی هستند که مبتنی بر موسیقی مقامی تنبور کردها (کرمانشاه و کردستان) است. اشعار، محتوا و فضای کلی این آثار عرفانی هستند و بسیاری‌شان مناجاتی و توحیدی‌اند.
صدای سخن عشق
از نخستین‌باری که شهرام ناظری به‌طور رسمی سراغ خواندن اینگونه موسیقایی رفت حدود چهل‌سال می‌گذرد. آلبوم صدای سخن عشق» سال ۱۳۵۸ به همت گروه تنبور شمس» با سرپرستی کیخسرو اظری» (همان علی ناظری) و با نوازندگی و همراهی چهره‌های مهم تنبورنوازی کرد یعنی علی‌اکبر مرادی و سیدخلیل عالی‌نژاد راهی بازار موسیقی شد. می‌شود گفت مهمترین و موثرترین فرد در شکل‌گیری این آلبوم و مخصوصا همین بخش عرفانی کردی‌اش مرحوم عالی‌نژاد و روایت و تک‌نوازی تنبورش بود. در این آلبوم آوازها و تصنیف‌های فارسی معروفی وجود دارد که معروفترینشان مردان خدا»ست (که البته نسخه خوانده‌شده توسط سیدجلال محمدیانش محبوب‌تر و فراگیرتر است) و دو تصنیف کردی‌اش یکی تجلی طور» (معروف به همسران») است با تنظیم سیدخلیل عالی‌نژاد و دیگری یارب شو زنده‌داران» با تنظیم سیاوش نورپور». هردو تصنیف عرفانی، مناجاتی و به تعبیر بنده از گروه یارب‌خوانی»ها هستند و شاعر هردو سید صالح ماهیدشتی» (معروف به حیران‌علی‌شاه») است و گمانم نیاز به تاکید نباشد تجلی طور بسیار زیبا و زیباتر است. (بنابراین اول یا رب شو زنده‌داران را گوش کنید!)
مهتابرو
دومین آلبوم مهم ناظری که در آن تصنیف کردی زیبایی از همین جنس عرفانی و یارب‌خوانی وجود دارد نیز توسط همین گروه تنبور شمس (البته با تغییراتی: مثلا عالی‌نژاد دیگر نیست و چهره‌های جوانتری مثل افشین رامین و بیژن کامکار با گروه همراهند) رقم خورد. آلبوم مهتابرو» سال ۱۳۷۱ راهی بازار شد و مطلع درخشانی برای کارهای درخشان عرفانی و مبتنی بر تنبور شهرام ناظری و کیخسرو اظری شد. دو تصنیف فارسی مهم مطرب مهابرو» و گندم» دو اثر جذاب و نفس‌گیر این آلبوم بودند هردو با شعر مولوی. اما تصنیف کردی عرفانی آلبوم نیز گل و خار» نام دارد و شاعرش احتمال دارد درویش ذوالفقار» باشد. (در اطلاعات داخل جلد آلبوم برای این آهنگ فقط نوشته شده آهنگ قدیمی»)
حیرانی
حیرانی» محصول سال ۱۳۷۵ نام سومین آلبومی است که در آن شهرام ناظری سراغ موسیقی عرفانی کردی می‌رود و با این آلبوم سه‌گانه‌ی تنبوری عرفانی کیخسرو اظری و گروه شمس (باز با تغییراتی) هم کامل می‌شود هم به کمال می‌رسد. با اینگونه آثار است که کیخسرو اظری برای خودش کسی است در عالم موسیقی، انکارناشدنی و ماندنی. در این آلبوم هم تصنیف‌های عرفانی فارسی زیبایی حضور دارد اما برخلاف آلبوم قبلی وزنه تصنیف‌های عرفانی کردی‌اش به فارسی‌اش می‌چربد. در این آلبوم دو تصنیف قدرتمند کردی وجود دارد هردو با شعر سید صالح ماهیدشتی (حیران‌علی‌شاه) و چه‌بسا یکی از دلایل انتخاب نام حیرانی برای این آلبوم همین حضور پررنگ حیران‌علی‌شاه در متن آن است! این دو تصنیف یکی یاوران مه‌سم» است و دیگری سر مگو» است که این دومی از جنس همان یارب‌خوانی‌هاست و با این‌حساب می‌شود چهارمین یارب‌خوانی شهرام ناظری و شاید لطیف‌ترین و زیباترینشان. این آخرین همکاری ناظری با پسرعموی خود کیخسرو اظری است و شاید بهترینش. قطعا تاریخ موسیقی ایرانی و عرفانی قدر این همکاری خانوادگی موفق را خواهد دانست. اگر شهرام ناظری صدای رسایی شد برای نمایش ذهنیت هنری و قدرت اهنگ‌سازی کیخسرو اظری، اظری هم یکی از اصلی‌ترین سازندگان شخصیت و چهره ناظری به عنوان یک بند و امضای موسیقی عرفانی است، در کنار آهنگساز زبردست دیگری چون سیدجلال ذوالفنون.
آواز اساطیر
آلبوم آواز اساطیر» ساخته علیرضا فیض بشی‌پور» محصول سال ۱۳۷۹ چهارمین آلبوم موفق ناظری با محتوای اشعار کردی است و البته متفاوت‌ترین. از چند جهت. یکم: این آلبوم دیگر مثل سه آلبوم اظری عرفانی نیست، حماسی است (هرچند حال‌وهوا و گرایش عرفانی در بعضی قطعاتش حضور دارد). دوم: تمام قطعات به زبان کردی هستند. سوم: موسیقی هم کاملا بر مبنای موسیقی مقامی تنبور و بسیار دور از موسیقی ردیف‌دستگاهی است (چه اینکه می‌دانیم کیخسرو اظری علی‌رغم کردبودن و تنبورنوازبودن، ابتدا تارنواز بوده و ذهنیت اولیه‌اش موسیقی ردیف‌دستگاهی است). چهارم: این آلبوم بیش از دیگر آثار ناظری در آن‌ها به فضای فکری دراویش کرد و یارستان نزدیک است، چه اینکه آهنگسازش نیز اگر نه جزئی از آنان به تحقیق شاگرد بزرگان موسیقی این گروه بوده است. پنجم: اشعار بیشتر قطعات آواز اساطیر از شاهنامه کردی انتخاب شده‌اند. کتابی که نوعی بازسرایی شاهنامه فردوسی تقریبا با همان قهرمان‌ها و قصه‌ها به زبان کردی است. به استثنای قطعه نخست که شعری است از درویش ذوالفقار» و آن‌هم بیگانه با سنت و اساطیر و عرفان ایرانی نیست. در حقیقت این آلبوم سیری روایی است در اساطیر، فرهنگ و عواطف دیرین ایرانی و کردی. از مجموع این عوامل آواز اساطیر» را می‌توان یکی از مهمترین و اصیل‌ترین آلبوم‌های موسیقی ایرانی دانست، همچنین مهمترین و بهترین آلبوم برای معرفی موسیقی مقامی تنبور و موسیقی بومی کردستان و کرمانشاهان. تقریبا جایگاهی که می‌شود برای آلبوم خون‌پاش و نغمه‌ریز» در تراز موسیقی مقامی دوتار جنوب خراسان و تربت‌جام قائل بود (با این تفاوت که خواننده و نوازنده آن اثر یعنی غلام‌حسین سمندری و ابراهیم شریف‌زاده خود از نسل اساطیر بودند! و البته که تکنیک نوازندگی سمندری در میان تمام نوازندگان مقامی و غیرمقامی ایران و جهان نظیر ندارد) و یا آلبوم موسیقی شمال خراسانِ حاج قربان سلیمانی» در معرفی موسیقی مقامی دوتار قوچان و شمال خراسان. علی‌ای‌حال قطعا اگر کسی دنبال تنبور و موسیقی مقامی‌اش و موسیقی باستانی کردها باشد از این آلبوم جامع‌تر و حرفه‌ای‌تر پیدا نمی‌کند.
آنچه گفته‌شد بخشی از اهمیت این آلبوم رازآمیز و باشکوه است، اما دقیقا به همین دلایل که شاید این فنی‌ترین آلبوم موسیقایی شهرام ناظری است، از آن‌طرف هم نتوانسته و نتواند در میان مخاطبان عمومی (مخصوصا غیرکردزبان) چون آلبوم‌های قبلی تنبورمحور اقبال فراوانی کسب کند.
طبیعتا اگر بخواهم از میان قطعات این آلبوم انتخاب کنم باید همه‌شان را برگزینم! اما به‌خاطر حمایت از اثر، فقط دو اثر زیبای خورآوا» و روسم» را بر می‌گزینم. اولی با شعری از درویش ذوالفقار و دومی از شاهنامه کردی. خورآوا که برای خود به‌تنهایی یک آلبوم کامل است و روسم به‌تنهایی روایتی از قهرمانی‌ها و عواطف رستم، پهلوان ایران‌زمین.
پ ن یک: قبلا یادداشتی کوتاه درباب یکی از آلبوم‌های فارسی آقای ناظری اینجا نوشته بودم: یادگار دوست»
پ ن دو: قطعا می‌دانیم در موسیقی سنتی فاخر، شنیدن هر قطعه در آلبوم و در ادامه قطعات پیشین خود لذت حقیقی شنیدای و معنای اصلی خود را دارد
پ ن سه: شاید نیاز به یادآوری نباشد یا باشد که ما وقتی داریم از موسیقی عرفانی سخن می‌گوییم داریم از هست‌ها» سخن می‌گوییم نه بایدها». یعنی نه آنچه حقیقتا موسیقی عرفانی است و ارتباطی کامل با عرفان و معنویت و الوهیت دارد، بلکه سخن از بهترین آثاری است که هم‌اکنون در بازار موسیقی با این نام و حال و هوا موجود است. یک مثال بارزش هم توجه به اسامی و ولایت حضرت رسول‌الله و حضرت امیرالمومنین است که در میان تمام فرق عرفانی این دیار در هر مذهب و مکتبی از دیرباز جزو بدیهیات و واضحات است اما در بخش عمده‌ای از موسیقی عرفانی شهری‌شده‌ی ما غایب است. حال‌آنکه همین موزیسین‌ها که نام بردیم پدرانشان اکثرا از ارادتمندان ویژه امیرالمومنین بودند و هرگاه ساز دست می‌گرفتند نام ایشان را می‌بردند، اما فرزندان به‌خاطر زیست در فضای روشنفکری الفت‌های دیرین را از دست داده‌اند و یا شاید ترس از اکابر این فضا جرات ابراز این اسامی مقدس را ندارند. قبلا در بخشی از یادداشتم برای نصرت فاتح علی خان نوشته بودم:
خیلی‌های دیگر هم می‌خواستند با نصرت همکاری داشته باشند اما نتوانستند. از بزرگانی چون لوچیانو پاواروتی» معروف ایتالیایی گرفته است تا همین آقای شهرام ناظری» خودمان ( که در قیاس با دیگر نمونه های خوانندگان وطنی واقعا کم نظیرند). و البته از این بابت خیلی ناراحت نیستم. [چه اینکه همراه شدن با کسی که شجاعانه نام امام علی بن ابی طالب را بر زبان می آورد کار هرکسی نیست. یا اینکه تو باید هیچ این نام را نشنیده باشی و در هنر آنقدر اوج گرفته باشی که به جانمایه اش نزدیک شده باشی. یا اینکه اگر در سرزمین شیعه آن هم در شهر صوفیان متولد شده ای و اطرافت پر از نام و یاد علی بوده و حتی به صورت خانوادگی نشانه ای از نشانه های بخشی از دوستداران علی را در چهره به ارث برده ای، باید دیگر حتما تو هم شرف و شجاعت بیان نام علی و عشق ورزیدن به او را داشته باشی. اگر نه، همان بهتر که با هم قد خودت بازی کنی و نخواهی با باز و شاهین هم آواز و هم بال شوی.] بگذریم.»
این یادداشتم امروز در خبرگزاری مهر منتشر شد:
حالا که می‌روی» روایتی شنیدنی از عشق است. روایتی عمیق، شکوهمند و قدرتمند. اما قبل از عشق بیایید از موسیقی حرف بزنیم.
ما از موسیقی چه می‌خواهیم؟ می‌گویم: لذت‌بردن. دیگر از موسیقی چه می‌خواهیم؟ فکرمی‌کنم و می‌گویم: پشیمان‌نشدن و کهنه‌نشدن پس از گذشت یک دوره شنیدن. دیگر از موسیقی چه چیزی می‌توانیم بخواهیم؟ فکرمی‌کنم و فکرمی‌کنم و می‌گویم: به فکر فرورفتن و بالاتر رفتن سطح پسند و سلیقۀ موسیقایی.
گمان میکردم دهه نود را به پایان می‌بریم و دیگر آلبومی در قد و قوارۀ
می‌دانم این سه آلبوم تفاوت‌های زیادی با هم دارند، یادباد» یک آلبوم مجلسی و ضبط کنسرت است و حریق خزان» و حالا که می‌روی» یک آلبوم استدیویی‌اند. اولی موسیقی سنتی و ردیف‌دستگاهی ایرانی است و دو آلبوم بعدی موسیقی تلفیقی و به‌نوعی پاپ‌سنتی. اما از جهات زیادی هم این سه آلبوم موفق به هم شبیه‌اند و با هم قابل مقایسه‌اند. هر سه در زمینه آهنگسازی فوق‌العاده‌اند. خوانندۀ هر سه اثر یکی از ستاره‌های موسیقی اصیل ایرانی است (عقیلی، قربانی و معتمدی) و شعرهای هر سه اثر از جمله شعرها و ترانههای ارزشمندی است که از سطح موسیقی متداول امروز بالاتر است.
در این هشت‌سال آهنگ خوب کم ساخته و نواخته نشده، اما آلبوم خوب چرا. البته به جز سه اثری که گفتیم هم آلبوم خوب در موسیقی این دهه وجود دارد، اما آلبوم‌هایی که انرژی اصلیشان روی یکی دو قطعه است. فرقی که این سه آلبوم با آن آلبوم‌های خوب دیگر دارد این است که زیبایی و هنرمندی در کل یا بیشترینۀ آهنگ‌ها و در تمام اجزاء هر قطعه (متن، ساز و آواز) جاری است نکتۀ دوم این است که بعضی آلبوم‌های خوب دیگر هم هستند که شاید همه یا اکثر آهنگ‌هایشان زیبا باشد، اما به‌صورت مجزا. یعنی آن‌ها در حقیقت مجموعه‌ای از قطعات پراکنده با عوالم گوناگون هستند نه یک آلبوم موسیقی منسجم که روح و ساختار زیبایی‌شناختی واحدی بر همه‌شان حاکم باشد. در حالیکه آهنگهای یادباد»، حریق خزان» و حالا که می‌روی» جدا از زیبایی‌های انفرادی، کامل‌کننده و هم‌آهنگ با همدیگرند. این آهنگ‌ها با هم زیبایی‌شناسی و معنایی را دارند که جدا از هم ندارند. سومین اشتراک این سه آلبوم هم جمع بین مخاطب عمومی و مخاطب فنی است. قطعا بسیاری از استادان موسیقی و مخاطبان حرفهای موسیقی از شنیدن آهنگهای این سه آلبوم لذت می‌برند، اما این التذاذ هنری و فاخر باعث نمی‌شود این آهنگ‌ها، آهنگ‌هایی محفلی و خاص‌پسند باشند؛ بلکه شما می‌توانید هر گوشی را میهمانِ این نغمات کنید و مطمئن باشید شنونده لذت می‌برد. مخصوصا درمورد یادباد و حالا که می‌روی این موضوع روشن است (حریق خزان تاحدی خاص‌پسندتر است). البته من هم بر این باورم که موسیقی اصیل ایرانی و آهنگی که از رویارویی بی‌واسطۀ سازها و دست‌ها برمی‌خیزد ذاتا ارزش وجودی و هنری بیشتری دارد، اما از آن‌طرف هم _چنانکه توضیح خواهم داد_ حالا که می‌روی» فاصله‌ی بسیاری با دیگر آلبوم‌های ژانر خود دارد.
اگر بخواهیم از ساختار حالا که می‌روی» سخن بگوییم: در این آلبوم همه اجزاء سر جای خود قرار دارند و خوب هم قرار دارند. فرید سعادتمند همان آهنگسازی است که پخش قطعاتش از تلویزیون جایگاه موسیقی تیتراژ را به‌مراتب بالا برد. شاید همین تجربۀ اوست که باعث شده نغمه‌ها و نواخته‌هایش در حالا که می‌روی» جدا از زیبایی و دقت‌های موسیقایی _که از چنین هنرمند نابغه‌ای انتظار می‌رود_ قدرتِ روایت‌گری، تصویری و سینمایی‌شدن فراوانی نیز داشته باشند. بر این باورم که تمامی آهنگهای آلبوم، به‌تنهایی انرژی یک فیلم سینمایی درخشان را در خود نهفته دارند. سعادتمند این آلبوم را تنها آهنگسازی نکرده، بلکه کارگردانی هم کرده است.
می‌دانیم همانگونه که در سینما، سریال و فیلمی ماندگار است که کارگردان در آن فرمانده بازیگر و دیگر عوامل باشد، در موسیقی هم آهنگ و آلبومی ماندگار خواهد بود که ساز خواننده و شاعر و دیگر عوامل با دست آهنگساز کوک شود. این آلبوم از همان آلبوم‌هاست. یک شاهدش این است که در این اثر سعادتمند برای آفرینش جهان موسیقایی ارزشمند خود سراغ بهترین‌ها رفته. برای آواز
معتمدی جدا از زیبایی، لطافت و قدرت بی‌نظیر صدایش باید دقت کنیم همان خواننده‌ای است که انتخاب بزرگ‌ترین و موثرترین آهنگساز و نوازندۀ پنجاه‌سال اخیر یعنی زنده‌یاد استاد محمدرضا لطفی بوده است. او خواننده‌ای نیست که در تصنیف و ترانه بتواند خودنمایی کند اما در آواز از ساز جا بماند. معتمدی در ساحات گوناگون و پرده‌های متنوع آوازی خوش درخشیده است و درخشش خود را بیش از اینکه مدیون تبلیغ و تعریف این و آن باشد، مرهون گرمی حنجرۀ خویش، سعی و تمرین هنری خود و زانوزدن در محضر بزرگان موسیقی ایرانی است. او پیش از این در آلبوم‌های موفقی چون وطنم ایران»، از بودن و سرودن»، ای عاشقان»، باده تویی»، صوفی»، اپرای مولوی» و. با چهره‌های گوناگون موسیقی ایران همراه شده و توانایی هنری خود را ثابت کرده است. این قدرت صدا و این آواز تربیت‌شده است که البته می‌تواند در گوشه‌گوشۀ طراحی هنری و در گسترۀ تخیل موسیقایی آهنگساز، بال‌دربال نغمات و لحظات سعادتمند اوج و فرود بگیرد. گاه لطیف باشد، گاه حماسی بخواند، گاه اندوهگین باشد، گاه فریاد بزند، گاه اوج بگیرد و گاه آرام. اگر بخواهیم از این منظر انتخاب سعادتمند در این آلبوم را با با انتخاب آقایی در یادباد مقایسه کنیم باید بگوییم، آقایی با انتخاب عقیلی که مشهورتر از معتمدی است، کار را برای موفقیت آلبومش در بازار آسان‌تر کرد و سعادتمند با انتخاب معتمدی که فنی‌تر از عقیلی است بر ارزش موسیقایی کار افزود.
همچنین است شاعر اثر: دکتر محمدمهدی سیار، پیش از اینکه یک ترانه‌سرا باشد یک شاعر ثابت‌شده است. شعر مقامی فراتر و دشواریاب‌تر از ترانه دارد و سیار در آن خوش درخشیده است. شعرهای سیار، به‌ویژه غزل‌هایش، نمونه‌ای عالی از غزل امروزند که می‌توانند نظر مخاطبان جدی ادبیات را به خود جلب کنند. همچنین جدا از ارزش‌های زیبایی‌شناختی، شعرهای این شاعر فلسفه‌خوانده از منظر اندیشه‌ورزی و چندلایه‌بودن، در وضعیت بحرانی شعر امروز بی‌نظیرند. چه در کتابی مثل حق السکوت» که جایزه مهم کتاب سال شعر را برده است و چه در کتاب‌های پرفروشی مثل رودخوانی» و یادآوری» که با استقبال مردم مواجه شدند. همچنین سیار در مقام ترانه‌سرایی نیز موفقیت‌های بسیاری داشته و پیش از این ترانه‌هایش با صدای خوانندگان گوناگونی چون سالار عقیلی، حجت اشرف‌زاده، اشکان کمانگری، رضا صادقی و. توانسته‌اند اقبال بالایی کسب کنند. پیش از انتشار آلبوم حالا که می‌روی» ترانۀ چه بگویم» سیار با موسیقی فرید سعادتمند و صدای سالار عقیلی منتشر شده بود؛ ترانه‌ای که تبدیل به یکی از محبوب‌ترین و موفق‌ترین آهنگهای موسیقی باکلام در زمان خود و همچنین نقطه عطفی در کارهای سال‌های اخیر عقیلی شد.
در این زمینه هم اگر بخواهیم انتخاب سعادتمند را با انتخاب‌های علیزاده و آقایی مقایسه کنیم، مهیار علیزاده و سیامک آقایی با انتخاب شعر مشاهیر ادبیات فارسی (یادباد: حافظ و مولوی / حریق خزان: سهراب سپهری، فریدون مشیری و هوشنگ ابتهاج) در بخش شعر آلبوم خود ریسک نکرده‌اند؛ چه از لحاظ فنی و ادبی و چه از منظر مخاطب و بازار؛ اما در عین حال چیزی هم به ادبیات نیفزوده‌اند. حافظ و سهراب سپهری بی‌هیچ حنجره و سازی در حافظه شنیداری ادبی ما ثبت هستند. اما سعادتمند با انتخاب خطیر و خطرپذیر یک شاعر امروزی، برگ‌های ارزشمندی به شعر و ادبیات این سرزمین افزوده است.
همه این عوامل و انرژی‌ها دست به دست هم دادند تا فرید سعادتمند بتواند یکی از زیباترین و مهمترین آلبوم‌های موسیقی سال‌های اخیر را روانه بازار کند. آلبومی که به شعور مخاطب حرفهای موسیقی احترام می‌گذارد و بر دل مخاطب عمومی می‌نشیند.
اما اگر بخواهیم از محتوای حالا که می‌روی» حرف بزنیم: این آلبوم از چه چیزی سخن می‌گوید؟ گفتیم از عشق. اما آیا عشق یک کالای رایج و متداول نیست؟ آیا همان عطر تکراری نیست که در دکان همه عطارها هست؟
پاسخ من این است: هم آری هم نه. عشق از نظر مفهومی و مضمونی میدان وسیعی است که جمعیت متفاوت و گاه متناقضی را در خود جای داده. همچنین از نظر اقتصادی به خاطر گستردگی مخاطبانش رمز فروش است. همین باعث شده این معنای بلند، مدعیان فراوانی هم پیدا کند که تقلای بسیاری‌شان چیزی جز تیشه به ریشه زدنِ عشق نبوده است. ما در پیشینه شعر فارسی صفحه‌های درخشان، شکوهمند و بی‌نظیری داریم که راوی عشق‌اند و از دیرباز تمام دنیا به آن احترام می‌گذارند. اما در موسیقی امروز آنقدر از همین عشق عزیز برداشت‌های مبتذل شنیده‌ایم که آبرویی برای آن نگذاشته‌ایم.
حالا که می‌روی»، علی‌رغم همه‌ی نوآوری‌هایش بازگشت به همان برداشت‌های زیبا و باشکوه از عشق است. حالا که می‌روی روایت‌گر عشق‌های ساندویچی، عشق‌های سطحی، عشق‌های MP3، عشق‌های ثانیه‌ای، عشق‌های درلحظه و عشق‌های مصنوعی نیست و با هر می ناپخته نمی‌جوشد»[1]. حالا که می‌روی عشق را با همان معنای اصلی و حقیقی و راستینش روایت می‌کند و به خاطر سایه‌ی اقتصاد بر فرهنگ و هنر آن را از درون تهی نمی‌کند؛ چه در ساخت و چه در محتوا دل‌سرد و بیزار است از این گرمی بازارِ غم‌های دم دستی و دلهای فروشی»[2]. حالا که می‌روی عشق را همانطور که هست روایت می‌کند. عمیق، شکوهمند و قدرتمند. عشقی که در این آلبوم و نغمات و لحظات و سطرها و ثانیه‌هایش جاری است عشقی است ماندگار و اصیل و چندپرده، شبیه به همان عشق‌های دیرین و آتشین که در شعرهای سعدی و حافظ و نظامی و وحشی و دیگر بزرگان شعر فارسی دیده و چشیده بودیم. عشق، با همان توسع معنایی که می‌توانست عشق زمینی را به عشق آسمانی و لحظه را به ابدیت پیوند بزند. البته که این عشق با امروز نسبتی روشن دارد و این موسیقی موسیقی مدرن و امروزین است، اما این امروزی‌بودن دلیل نشده تا عشق از عشق تهی شود. چه از منظر ساختاری و چه از منظر معنایی به‌جز یک یا دو قطعۀ آلبوم که به نظر من اندکی کوتاه‌قدتر از باقی قطعات‌اند (یعنی آهنگ کجایی» و تاحدی آواز نشانی»)، تمامی قطعات این آلبوم یک‌سروگردن از موسیقی عاشقانه امروز قدبلندترند و برای مخاطبان هنر مغتنم. چه آنجا که در خود قطعه حالا که می‌روی» روایتش از تنهایی» و جدایی» عشق را می‌گوید، چه آنجا که در دلهای فروشی» روایتش از شکوه و بلندمرتبه‌بودن عشق را به مخاطب یادآور می‌شود، چه وقتی در آهنگ باور نمی‌کنی» از اشتیاقِ دیدار سخن می‌گوید، چه وقتی که در غم پنهان» از بی‌تابی و انتظار عشق فریاد می‌کند، چه وقتی در قطعه آفرینش» ازلیت عشق را نشانمان می‌دهد و چه وقتی در آواز کوچه انتظار» ما را به دیدار ابدیت عشق می‌برد.
عشق یک کلمه است اما سه حرف دارد. حالا که می‌روی» برای من این سه حرف را اینگونه تفسیر کرد: عمق، شکوه و قدرت. در ارزیابی نهایی آلبوم، وقتی در این مفاهیم دقیق‌تر می‌شوم حس می‌کنم سه رکن اصلی آلبوم یعنی شاعر (محمدمهدی سیار)، آهنگساز (فرید سعادتمند) و خواننده (محمد معتمدی) هرکدام در آزادکردن انرژی یکی از این حروف و تثبیت معانی‌اش نقش بیشتری دارند. حالا که می‌روی» را شعرهای سیار عمق بخشیده، نغمه‌های سعادتمند باشکوه کرده و حنجره معتمدی قدرتمند. هرکدام از این سه حرف و سه ویژگی به‌تنهایی هم ارزشمندند اما اجتماعشان اتفاقی دیگر را رقم می‌زند. اتفاقی که راز اصلی موفقیت، زیبایی و ماندگاری این آلبوم است.
[1] اشاره به این بخش از شعر آلبوم : ای دل تو که مستی چه بنوشی چه ننوشی / با هر می نا پخته نبینم که بجوشی»
صبح بی‌خورشیدی بود این صبح که در استوری‌ها خبر درگذشت استاد سید قاسم قهار را دیدم.
امروز یکی از مهمترین و ماندگارترین حنجره‌های این هنر آیینی، چونان دعاهای خویش زمین را وداع گفت و راهی آسمان شد.
چنانچه سزاوار قدرشناسی دیرین ما ایرانیان در پاسداشت گنجینه‌های اصیل‌مان است، او نیز مانند هم‌تایان خویش _و برخلاف سلبیریتی‌هایی که جا بر سروچشم ما یافته‌اند_ در غربت و مظلومیت بار سفر بست؛ همین هفته پیش خبری که خواندیم هنوز بیمه نبودن قهار در سن هفتاد و یک سالگی» بود. البته که حتما مسئولان فرهنگی در روزهای آتی ضمن حضور در مراسم خاکسپاری مرحوم قهار، با جدیت مشکلات و موانع مربوط به بیمه‌نشدن این هنرمند بی‌نظیر آیینی را بررسی و رفع می‌کنند!
هنر مناجات خوانی هنر پیشرفته و دیرین و در عین حال غریب و مظلومی است در ایران. هنری که هنر اتصال موسیقایی بین زمین و آسمان است. تبحر و توفیق در این هنر لوازم متعددی دارد. فرق یک مناجات‌خوان معمولی مثلا با یک مداح یا خواننده معمولی این است که اولی اگر در سه موضوع قدرت نغمه‌پردازی و آهنگسازی»، دانش متنی مطالعاتی و تبحر در فهم متن» و بی‌آلایشی و صفای دل» کم داشته باشد، در همان ابتدای کار زمین می‌خورد. در این‌باب قبلا مفصلا نوشته‌ام و دیگر سرتان را درد نمی‌آورم. مهم این است که بدانیم این هنر در ایران و مخصوصا در تهران پیشینه و پسینه فراوان و ارزشمندی دارد که اگر در بلاد فرنگ به عنوان نوعی از موسیقی_بومی حضور داشت قدر و قیمت بیشتری می‌دید.
اعتراف می‌کنم سحرهای ماه رمضان اگر می‌خواستم به آن دعای سحر معروف (اللهم انی اسئلک من بهائک.) گوش بدهم انتخاب اولم آوای مرحوم حاج عباس صالحی بود و بعد مرحوم _قهار. اما در همان سحرها یک دعای سحر کوچک دیگر را مرحوم قهار با تبحر و نغمه‌پردازی و سوز دل فراوانی می‌خواند که بدون آن‌ها روزه‌های نوجوانی من شروع نمی‌شد. دعایی که با این عبارات شروع می‌شد: اللهم طهر قلبی من النفاق و عملی من الریا و لسانی من الکذب.» دعایی که از همان نوجوانی فکرمی‌کردم اگر در جامعه ما شنیده و فهمیده و خوانده شود هیچ سیاهی و پلشتی در این سرزمین باقی نمی‌ماند. و باید توجه کنیم این متن‌های عزیز از امتیازات بی‌نظیر دین اسلام و میراث شیعه است.
بشنویم این دو دعای زیبا را از استاد قهار:
پیاده‌روی با»، حرف‌زدن از» و گوش‌کردن به» بهترین آهنگهای محمدرضا علیقلی
بعضی هنرمندان بزرگ در زمان حیاتشان حق‌شان ادا می‌شود و بعضی نه. این بستگی به روحیۀ خودشان و همچنین فهم و شعور و درک و دانش منتقدان و رسانه‌های جامعه دارد. هنرمندی که اهل سروصدا و جاروجنجال است چه بزرگ باشد چه کوچک، خود را می‌شناساند، ارزش کار خود را تبیین می‌کند و حقش ادا می‌شود و هنرمندی که اهل حیا و خلوت‌نشینی است اگر آنچنان برجسته نباشد که حتما دیده نمی‌شود و اگر بزرگ و ارزشمند باشد شاید تنها پس از مرگش حقش ادا شود.
استاد محمدرضا علیقلی» یکی از بزرگ‌ترین موسیقی‌دانان و آهنگسازان ایران امروز است که روحیۀ عجیب خلوت‌گزیدگی و هیاهوگریزی‌اش باعث شده یک‌هزارم شنیده‌شدن نغماتش، دیده نشود. من از نوجوانی همواره تشنۀ این بودم که بتوانم مصاحبه‌ای، گفتگویی چیزی از این مرد بزرگ موسیقی ایران پیدا کنم و دریغا که دریغ! بسیاری از مردم عاشق آهنگهای او هستند ولی حتی اسمش را هم نشنیده‌اند. این وضعیت باعث می‌شود در نظر من که حوزه اصلی‌ام شعر است علیقلی با سهراب سپهری قابل مقایسه باشد، البته سرسهراب سپهری پیش از درگذشت.
محمدرضا علیقلی در موسیقی فیلم به‌نظرم بی‌نظیر است و اگر نظر اهل فن با سلایق متفاوت را بپرسید هم دست‌کم می‌گویند جزو ده چهره درجه یک این حوزه است (در کنار احمد پژمان، فرهاد فخرالدینی، مجید انتظامی، ناصر چشم‌آذر، فریدون شهبازیان، بابک بیات، کامبیز روشن‌روان، حسین علیزاده و.)
جناب علیقلی با ساخت بیش از 200 موسیقی فیلم (که 90% آن‌ها موسیقی سینمایی بودند) از پرکارترین سازندگان موسیقی فیلم در جهان است. او با 16بار نامزدی سیمرغ بلورین موسیقی در جشنواره فیلم فجر و 5بار برگزیده‌شدن آثارش در این جشنواره، رکورددار هردو بخش است. (انتظامی و علیزاده با چهار سیمرغ مشترکا در رتبۀ دوم قرار دارند).
نکتۀ دیگر این است که استادی مثل علیقلی محدود به یک فضای محتوایی نیست و این امتیاز او نسبت به سپهری شاعر است. علیقلی همانقدر در موسیقی فیلم کودک و نوجوان درخشان است که در موسیقی فیلم‌های عرفانی. همانقدر در موسیقی فیلم‌های اجتماعی قدرتمند است که در موسیقی فیلم‌های ژانر جنگ و دفاع مقدس. از موسیقی کلاه‌قرمزی»ها یا مدرسه موش‌ها» که شاهکارهای موسیقی کودک و نوجوان‌اند تا موسیقی افق»، پناهنده»، روبان قرمز»، سیمرغ»، خاک سرخ» که بهترین‌های موسیقی جنگ هستند تا اینجا چراغی روشن است»، زیر نور ماه»، قدمگاه» و خیلی دور خیلی نزدیک» که از آثار درخشان موسیقی اجتماعی و عرفانی مدرن امروزند. از من غریب خلوت تنهایی‌ام» تا تولد عید شما مبارک». و البته جدا از موسیقی فیلم، در موسیقی‌های مستقل یا نماهنگ‌ها، ما چقدر نماهنگ‌های آموزشی و نوجوانانه عالی از او در خاطراتمان داریم، از کاری مثل نسخۀ موزیکال شعر روباه و کلاغ کتاب درسی تا آن مجموعه فوق‌العادۀ روزهای هفته».
موسیقی علیقلی جایی ایستاده که به نظرم پیوند تمام شادی‌ها، غربت‌ها، عشق‌ها و زیبایی‌های زمینی و آسمانی و این جهانی و آن جهانی است. موسیقی او هم نغمۀ سکر است و هم نفحۀ صحو. با موسیقی او هم می‌توانی فکر کنی، هم می‌توانی به خلسه خیال بروی، هم می‌توانی عاشق شوی، هم می‌توانی کودک شوی، هم می‌توانی مسافر ابدیت باشی، هم می‌توانی خوب بخندی، هم می‌توانی سیر گریه کنی، هم می‌توانی مستانه برقصی، هم می‌توانی مردانه بجنگی. و شگفت‌انگیز اینکه موسیقی او علی‌رغم سنتی‌نبودن و چندصدایی‌بودن، کاملا، کاملا، کاملا و کاملا ایرانی است. اینجا همان جایی است که زیبایی‌شناسی حافظ، عرفان مولوی، لطافت سعدی، خیال نظامی و حماسه فردوسی در کنار هم تبدیل به نغمه شده‌اند. آن‌هم کاملا امروزی و اینجایی.
به‌عنوان یک فعال حوزۀ رسانه و آشنای فرهنگ و هنر به نظرم مهمترین نقطه ضعف استاد علیقلی همین عدم اعتنا به رسانه، نداشتن حتی یک سایت درست‌درمان و نیز عدم اهتمام به انتشار آثار است (از نظر رسانه‌ای فقط اخیرا یک صفحه اینستاگرام توسط دوستداران ایشان راه‌اندازی شده در
دوستانی که یادداشت‌های اینچنینی‌ام را خوانده‌اند می‌دانند در هر یادداشت یک آرزو می‌کارم. آرزویم برای این یادداشت هم انتشار آبرومندانه، به‌هنگام و پرسروصدای گنجینۀ موسیقایی برادران علیقلی است.
آلبوم‌شناسی محمدرضا علیقلی
آثاری که به طور رسمی منتشر شدند: 1. آلبوم سیمرغ»: موسیقی سریال سیمرغ. ناشر: سروش + 2. آلبوم آوای زمین». ناشر: هرمس. 3. آلبوم ماه کولی»: ناشر: هرمس: این آلبوم هم ظاهرا مثل آوای زمین آلبومی مستقل است اما چندقطعه‌اش را در فیلم روبان قرمز شنیده‌ایم. 4.آلبوم خاک سرخ»: موسیقی سریال خاک سرخ. ناشر: سروش 5. آلبوم خیلی دور خیلی نزدیک» (موسیقی فیلم‌های خیلی دور خیلی نزدیک، زیر نور ماه و اینجا چراغی روشن است) ناشر: هرمس. 6.پرنده خیال»: ترانههای کودکانه. ناشر: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان. این آلبوم با دکلمه خانم فاطمه معتمدآریا همراه است 7.آلبوم نوای کاروان»: موسیقی دفاع مقدس. ناشر: بنیاد حفظ و نشر آثار دفاع مقدس. 8. آهنگ زار» در آلبوم گروهی جزیره قشم» منتشرشده توسط نشر هرمس. این آلبوم هشت قطعه از هشت آهنگساز است. یکی از خیلی خوب‌هایش آهنگ خورشید علی بوستان است اما بهترینش همین آهنگ زار استاد علیقلی است.
از بهترین‌های محمدرضا علیقلی
و اما گزیده‌ای با 20آهنگ از بهترین آهنگهای منتشرشده محمدرضا علیقلی به انتخاب بنده. اول از اینترنت‌یافته‌ها و منتشرنشده‌ها می‌گذارم بعد از آلبوم‌های رسمی
پناهنده
فیلم پناهنده از ساخته‌های زنده‌یاد رسول ملاقلی‌پور است. دو قطعۀ بسیار زیبا دارد به آهنگسازی محمدرضا علیقلی و با آواز محمود علیقلی. دومی که با شعر مولوی است معروف‌تر است اما به نظرم اولی که با شعر حافظ است شاهکارتر است، از آن‌هاست که باید با صدای بلند و در تنهایی گوش کرد.
کلاه‌قرمزی‌ها
آهنگسازی تمام کلاه‌قرمزی‌ها (با کارگردانی جناب ایرج طهماسب) با استاد علیقلی بود. کلاه قرمزی و پسرخاله، کلاه قرمزی و سروناز، کلاه قرمزی و بچه ننه و کلاه قرمزی نوروز. ترانههای خوب در این مجموعه‌ها کم نیستند و امیدوارم به زودی آلبوم همه‌شان منتشر شوند. این دوتا به‌نظرم از ماندگارترین‌هایشان هستند:
مدرسه موش‌ها
آهنگسازی سریال مدرسه موش‌ها و سینمایی شهر موش‌های اولی و مشهور (با کارگردانی خانم مرضیه برومند) با جناب علیقلی است و شهر موش‌های دو که در سال‌های اخیر ساخته شده با بهرام دهقان‌یار.
گل پامچال
سال‌ها پیش از ساخت موسیقی سریال‌هایی مثل شوق پرواز» و گذر از رنج‌ها» علیقلی با آهنگسازی سریال گل پامچال (ساختۀ محمدعلی طالبی) در ذهن دوستداران موسیقی خاطره‌انگیز شده بود
افق
افق شاید مهمترین فیلم زنده‌یاد رسول ملاقلی‌پور و از بهترین‌های سینمای جنگ است. در میانۀ فیلم نماهنگی با موضوع شهادت وجود دارد که جزو زیباترین سماع‌های سینمای ایران است. علیقلی برای این آهنگ از شعر مولوی و آواز مسعود کرامتی استفاده کرده است. قبلا فیلمش را
روزهای هفته
گمانم در اوائل دهه هشتاد بود که هفت نماهنگ با موسیقی علیقلی، کارگردانی سیدرضا میرکریمی و شعر شکوه قاسم‌نیا در صداوسیما پخش می‌شد. وقتی به یک آهنگساز بگویی برای چنین پروژه‌ای موسیقی می‌خواهیم واقعا چه تصوری در ذهنش می‌آید؟ در ذهن خود شما چه تصوری می‌آید؟ یک موسیقی معمولی که بشود طی یک ماه نهایتا جمع شود و هنگام پخش نماهنگ، مخل تصاویر نباشد. همین. اما علیقلی آهنگ عظیمی برای این پروژۀ ساده ساخت که احدی از موزیسین‌های ایرانی توانش را ندارند بسازند. شاید بگویید مقایسۀ عجیبی است، ولی من با موسیقی هفت روز علیقلی، فقط یاد چهار فصل ویوالدی» افتادم. انتخاب از بینشان واقعا دشوار است:
8.
9.
9 قطعه‌ای که تا الآن گوش کردیم در هیچ آلبومی منتشر نشده‌اند اما در اینترنت هستند. به همین خاطر عموما کیفیت بالایی ندارند. آرزومندم روزی انتشار درست و به قاعده این قطعات و قطعات همراهشان را ببینم. اما در ادامه از آلبوم‌های منتشرشده قطعاتی برگزیدم که امیدوارم باعث شوند شما دوست‌داشته‌هایتان را بخرید و باقی آلبوم را هم گوش کنید. (فقط از آلبوم جزیره قشم چیزی نگذاشتم، چون فقط یک قطعه است!)
سیمرغ
سریال سیمرغ (ساختۀ حسین قاسمی جامی) از محبوب‌ترین سریال‌های جنگی دهه هفتاد بود که به زندگی دو خلبان قهرمان ایرانی، یعنی شهیدان احمد کشوری و علی‌اکبر شیرودی می‌پرداخت. موسیقی این سریال از برترین اتفاقات موسیقی جنگی و شاهکاری است که همواره برای این سرزمین ماندگار خواهد بود. گاهی که به این آلبوم گوش می‌دادم دلم می‌خواست علیقلی با النی کارایندرو» مقایسه کنم؛ ولی بعد دیدم باز هم ظلم است به علیقلی، چه اینکه کارایندرو هرگز این‌مقدار تنوع محتوایی را در موسیقی فیلم‌هایش ندارد.
انتخاب از این آلبوم بسیار دشوار بود برایم. به قول صائب: هلاک حسن خداداد او شوم که سراپا / چو شعر حافظ شیراز انتخاب ندارد». اما طبیعتا آن قطعۀ اول معروف را انتخاب نکردم
ماه کولی
این قطعه شاید زیباترین و مشهورترین قطعۀ آلبوم ماه کولی باشد. قطعه‌ای که زخمیِ پخش‌های مکرر تلویزیونی و استفاده‌های بیش از حد در مستندها و تیزرهاست. شاهکاربودنش را وقتی متوجه می‌شویم که بتوانیم بی این حجاب‌ها گوش را به تماشایش ببریم
آوای زمین
این دو قطعه را باید با هم گوش داد. چه اینکه قطعه یازدهم مقدمه قطعه دوازدهم است. در حقیقت این آلبوم یک کل به هم‌پیوسته است و شخصیت و انسجام بسیاری دارد. و البته که قطعۀ دوازدهم یک شاهکار است. در بخشی از توضیح این آلبوم نوشته شده: آوای زمین داستان سفر پرنده‌ای نمادین بر فراز کشور ایران است. او با فرود در هر منطقه، برداشت‌هایی از موسیقی آیینی و بومی آنجا به شنونده می‌دهد و سپس به نقطه‌ای دیگر پر می‌کشد.»
خیلی دور خیلی نزدیک
این آلبوم هم از آثار درخشان علیقلی و نشان دهندۀ دست برتر او در فضاسازی موسیقی فیلم است. به سختی از موسیقی اینجا چراغی روشن است» می‌گذرم و فقط از دو فیلم دیگر آهنگ برمی‌گزینم. به‌ویژه قطعۀ زیر نور ماه هم به نظرم از آثار برتر موسیقی فیلم ایران است
خاک سرخ
خاک سرخ سریال خاص ابراهیم حاتمی‌کیاست که حتی اگر تصاویرش از ذهن بینندگانش برود، موسیقی خاصش از گوش شنوندگانش نخواهد رفت
پرنده خیال
جدا از خانم معتمدآریا که گفتیم هنرمند دوم این آلبوم است و دکلمه‌اش با بسیاری از آهنگ‌ها همراه است، جمعی از خوانندگان مثل مرحوم محمود علیقلی، نسرین اخوان، سودابه شمس، مهدی نیکنام و امید عسگرنیا هم در آن همکاری داشته‌اند. چگونگی انتشار این آلبوم حکایت غم‌انگیزی دارد که از نوشتنش درمی‌گذرم.
با نوای کاروان
ابراهیم حاتمی‌کیا در پشت کاور این آلبوم نوشته است: آقای علیقلی آشناترین و محرم‌ترین موزیسین فیلم‌های جنگی این کشور است». یک قطعۀ آلبوم ممد نبودی با صدای مسعود کرامتی است با موسیقی و تنظیم استاد علیقلی. چند قطعه بازسازی و توسعه نغمات نوحه‌های قدیمی دفاع مقدس است و یک قطعه هم سبک‌بالان» با تنظیمی تازه و گسترده‌تر با صدای علی تفرشی» است. این سبک‌بالان کار عجیبی است. نسخۀ قدیمی و قبلی‌اش یکی از مهمترین گمشده‌های من در موسیقی بود. آن نسخه با صدای بیژن کامکار» و با تنظیمی جمع‌وجورتر و به‌نظرم قدرتمندتر را سال‌ها پیش وقتی نوجوان بودم در تیتراژ نمی‌دانم کدام سریال تلویزیونی گوش کرده بودم و دیوانه‌اش شده بودم. سریال برایم ارزش خاصی نداشت، آخرهایش که می‌شد می‌دویدم پای تلویزیون تا به موسیقی پایانی گوش بدهم. قسمت‌های آخر سریال که پخش می‌شد ناگهان متوجه شدم نمی‌توانم بدون این آهنگ زندگی کنم. چند قسمت آخر را هربار ضبط صوت سونیِ بزرگ پدرم را با یک کاست خالی می‌آوردم که تا سریال تمام شد بچسبانمش به تلویزیون و بتوانم آهنگ را ضبط کنم؛ هربار هم مشکلی پیش می‌آمد. مثلا اولش به موقع دکمه رکورد را نمی‌زدم. یا اینکه مثلا هنوز تیتراژ تمام نشده صداوسیما برنامه بعدی را شروع می‌کرد. بالاخره هنگام پخش آخرین قسمت موفق شدم. یادم هست در آن قسمت علی دهکردی هنگام رانندگی در یک شورلت، از رادیو خبر اعلام قطعنامه جنگ را شنید و آنقدر ناراحت شد که زد کنار، یا شاید هم تصادف کرد. شاید هم خبر درگذشت امام خمینی. از قضا در تیتراژ آن قسمت نمی‌دانم چرا صوت وصیت‌نامه‌خوانی آیت‌الله ای برای امام خمینی هم قرارداده شد. لذا کاست من این موسیقی را همراه آن صوت داشت. آن نوار را تا مدت‌ها داشتم و به عنوان کاست محبوبم همه‌جا همراهم بود و گوشش میکردم تا گمش کردم یا یک‌جا جا گذاشتم. دیگر گم شد. بزرگتر که شدم هرچه از دیگران سراغ چنین آهنگی را گرفتم یادشان نیامد. بعضی فکرمی‌کردند منظورم همان شعرخوانی آهنگران است. در اینترنت هم نیافتمش. گاهی در تشییع شهدا زمزمه‌اش میکردم . حالا باقی این قصه بماند برای بعد.
یکی از قطعات بی‌کلام و بازآفرینی این آلبوم:
یک _ اصل ماجرا:
روز قدس می‌خواستم این آهنگ زیبا را منتشر کنم، که به احترام ماه مبارک و اختلاف فتاوا پشیمان شدم. اما امسال که با این رویدادها روز قدس تا بعد از عید فطر ادامه پیدا کرده دیدم شعرش مدام در خاطرم می‌آید، لذا نشستم تمام این ترانه مفصل را ترجمه کردم و برای اولین‌بار سعی کردم به تکنولوژی زیرنویس مجهز شوم
یا أیها الکبار» از آهنگهای بسیار زیبای خانم جولیا پطرس» چهره بی‌نظیر موسیقی ضد صهیونیستی است، با آهنگسازی زیاد بطرس» و ترانۀ هنری زغیب» .
فیلمی که می‌بینید اجرای خانم پطرس از این آهنگ در کنسرت ارنون ( واقع در نبطیه لبنان) در سال ۲۰۰۰ است: ۲۱سال پیش.
این اجرا اندکی با نسخۀ آلبوم فرق دارد، در نسخۀ آلبوم بخش ابتدایی شعر هم که اینجا خوانده نشده توسط یک کودک دکلمه می‌شود. این آهنگ در سال‌های بعد، در ایام جنگ تموز لبنان با اسرائیل هم توسط خواننده اجرا شد و طی سالیانی به عنوان یک آهنگ علیه صهیونیست‌ها چه در ماجراهای لبنان و چه در ماجراهای فلسطین بازنشر و وایرال و تصویر گذاری شده بود. در خیلی موارد دیگر نیز، حتی در ابتدای ماجرای سوریه هم مخالفان بشار اسد بازنشرش می‌کردند، و حتی الآن که دقت کنیم می‌بینیم به آقای هم می‌خورد! خلاصه استعداد اثر بالاست! اما از شوخی گذشته شعر گویا خطاب به حاکمان ستمگر و نیز حاکمان سازشگری است که در سازمان ملل جمع می‌شدند و تصمیمات ظالمانه‌ای علیه ملت لبنان و فلسطین می‌گرفتند سروده شده. به کسانی که به اسم صلح و قانون و حقوق بشر، با سکوت‌ها یا با تصمیم‌هایشان جنگ و تحقیر را بر ملت‌های مظلوم تحمیل می‌کنند.
دو _ دانلود نسخه صوتی و تصویری آهنگ:
سه _ متن عربی و ترجمه فارسی من از ترانه یا ایها الکبار:
یا أیها الکبار
آی ای بزرگان!
أسأل من نصبکن فی موضع القرار
می‌پرسم چه کسی شما را در موضع قانون‌گذاری قرارداده؟
أی قوانین لکی تحسنوا النظام
کدام قوانین شما اوضاع را بهبود می‌بخشد؟
وتحفظوا السلام
و صلح را نگاه می‌دارد؟
وانتم الظلم الذی یکسر النظام
شما خود همان ستمی هستید که اوضاع را به هم می‌ریزد
وینسف الظلام
و تاریکی را می‌پراکند
أصرخ للکبار . للکبار
رو به بزرگان فریاد می‌زنم
من یمس الیوم بالقرار
به کسانی که امروز تصمیم‌گیرند
لا تسرقوا الألوان من أمالنا
رنگ‌ها را از آرزوهامان نید
لا تخطفوا الأحلام من أطفالنا
رویاها را از کودکانمان نربایید
غدا تدور دولة القرار
فردا دولت تصمیم گیر عوض می‌شود
ومن وراء دولة القرار
و هرکس پشت این دولت است!
لن تستطیعوا عندنا ان تحبسو الینبوع
شما نمی‌توانید در حضور ما چشمه را دستگیر کنید
و سوف تطلع المیاه من فم الصخور
و به زودی آب از دهانۀ صخره‌ها بیرون خواهد زد
وتخلع الحریة النیر عن النسور
و به زودی آزادی» بند از پای عقاب‌ها می‌گشاید
رجالنا بطولة الملاحم
مردان ما قهرمانان حماسه‌ها هستند
نسائنا خصوبة المواسم
ن ما برکت فصل‌ها هستند
أطفالنا مستقبل النسائم
کودکان ما نسیم‌های آینده هستند
حدودنا شعاعة المدى
مرزهای ما دامنه‌های روشنایی هستند
وصوتنا مساحة الصدى
و صدای ما پژواک فضاست
وحلمنا یعانق المدى
و رویای ما زمان را در آغوش می‌گیرد
فلترفعوا عن شعبنا الحصار
پس دیوار حصار را به روی مردم ما بلندتر کنید
یا اولیاء القهر والقرار
ای صاحبان زور و قانون
یا أیها الکبار
ای بزرگان
قاوم فیداک الأعصار
مقاومت کن، که طوفان در دستان توست
لا تخضع فالذل دمار
تسلیم مشو، که ذلت ویرانی است
وتمسک بالحق فأن الحق سلاحک مهما جاروا
و به حق تکیه کن، که همانا حق سلاح توست، در برابر هرچه بر تو ستم کنند
قاوم فیداک الأعصار
مقاومت کن، که طوفان در دستان توست
وتقدم فالنصر قرار
و پیش بتاز، که سرانجام پیروزی است
أن حیاتک وقفة عز تتغیر فیها الأقدار
که همانا زندگی تو آن منزل‌گاهِ سربلندی‌ای است که سرنوشت‌ها را دگرگون می‌کند
یوم تهب ثورة الغضب فی أمة الغضب
روزی که انقلاب خشم در ملت خشم فرا رسد
فی وقفة العز
در منزل‌گاهِ سربلندی
و فی انتفاضة الکرامة
و در خیزش (انتفاضۀ) بزرگواری
تندحر الظلامة
تاریکی از میان می‌رود
و عندها لن تستطیعوا وقف ما فی النهر من هدیر
و آن‌روز دیگر نمی‌توانید جلوی خروش چشمه را بگیرید
سوف ی السیل
به زودی سیل می‌آید
لن تستطیعوا رد هذا الویل
و هرگز نمی‌توانید این بلا را چاره کنید
سوف ی السیل
به زودی سیل می‌آید
علیکم سیجرف الحدود من حدودکم
روبه شما می‌آید و مرزهای شما را می‌شوید
ویکسر القرار
و قانون شما را نقض می‌کند
یا اولیاء القهر والقرار
ای صاحبان زور و قانون!
یا أیها الکبار
آی ای بزرگان!
چهار _ مطالب مرتبط:
این که می‌شنوید صدای یکی از دورترین و غریبانه‌ترین شیعیان امیرالمومنین است. یک صدای قدرتمند و زیبا، در عین‌حال مظلوم، رنج‌کشیده و ناشنیده.
ایالت گلگت-بلتستان» یک منطقهٔ بسیار مرتفع کوهستانی است که از غرب با استان خیبرپختونخوا پاکستان، در شمال با دالان واخان افغانستان، در شرق و شمال شرق با ناحیه سینکیانگ چین، در جنوب غرب با ناحیه کشمیر آزاد و در جنوب شرق هم با ایالت جامووکشمیر هند هم‌مرز است. جایی که از جمله مناطق جنگ‌خیز و مورد مناقشه کشمیر است.
گلگت-بلتستان و مردم کوه‌نشین و دره‌نشینش را شیعی‌ترین منطقه پاکستان می‌دانند. بلتستان» از قرن هشت پایگاه ثابت شیعیان بوده (احتمالا با همت حضرت میرسیدعلی همدانی). در گلگت» در گذشته اکثریت با پیروان مذهب شیعه بوده اما با ت مهاجرت‌های جدید، دوره‌ای اهل سنت به آنجا کوچانده شدند و سپس وهابی‌ها. اما بلتستان همچنان خالص مانده. همچنین شیعیان غریب و تحت فشار این سرزمین بسیار علاقه‌مند به ایران و انقلاب اسلامی‌اند و تحت تاثیر ایران حتی نوروز را نیز جشن می‌گیرند.
چندماه پیش یک نوجوان اهل بلتستان به نام امجد بلتستانی» با خواندن این آهنگ صدای خود و قوم و مذهب خود را از رشته‌کوه‌های بلتستان به سوی دیگر عاشقان حضرت امیر روانه کرد.
آهنگ جانم فدائی حیدری» نخستین‌بار سه‌سال پیش توسط یک خواننده تقریبا مشهور پاکستانی به نام صادق حسین» خوانده شده بود. اما آن اجرا آنچنان که باید و شاید نگرفت. چندماه پیش که امجد بلتستانی این اثر را برای امام علی بازخواند با استقبال فراوانی همراه شد، تا حدی که طی این چندماه چندین خواننده دیگر اقدام به خواندن این آهنگ کردند (اول یک آقاپسر نوجوان دیگر، بعد یک خانم جوان، بعد یک حاج‌خانم!) اما سرانجام آهنگ هیچ‌یک به زیبایی و محبوبیت کار امجدخان نشد. مخصوصا از نظر حجم و قدرت صدا، امجد بلتستانی صدایی بسیار وسیع‌تر و قدرتی‌تر از خوانندگان سلف‌وخلف این کار دارد. این است که نتیجه کار اینچنین درخشان و ماندگار شده.
***
پ‌ن۱: بعد فیلمی باصفا هم دیدم که روز میلاد امام مجتبی، امجد داشت این آهنگ را بدون ساز در هیئت کوچک محلی‌شان با همخوانی مردم هم‌هیئتی اجرا می‌کرد:
پ‌ن۲: یا امیرالمومنین
نام تو به هر زبان که گویند خوش است»
آقاجان قربان شیعه‌هایت، قربان شیعیان غریبت، قربان آن شیعیانت که ندیدیمشان و نشنیدیمشان و نمی‌شناسیمشان و نامشان را هم بلد نیستیم، اما تو را دوست دارند و بار مقدس عشقت را با رنجی بیش از ما به دوش می‌کشند، آقاجان مخصوصاً قربان بچه‌هاشان!
آقاجان قسمتمان کن که دوستشان بداریم، تا بتوانیم به عهدمان با شما وفا کنیم:
مرا عهدی‌ست با جانان که تا جان در بدن دارم
هواداران کویش را چو جان خویشتن دارم
لینک‌های دانلود
پ‌ن: سرکارخانم رقیه نویصری» زحمت کشیدند و ترجمۀ بخش اردوی این آهنگ را به فارسی انجام دادند و برای بنده فرستادند. فقط بخش اول را ترجمه نکردند که گمان می‌کنم باید به گویش بلتستانی باشد. در اجراهای دیگر پاکستانی هم آن بخش از شعر نبود. این ترجمه را در دو صفحه آماده‌سازی کردم که می‌توانید اینجا ببینید:
2. متن گزارش مختصر نشست:
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی، بیست و ششمین محفل عصرنشینی هنر و اندیشه دیدار» به نقد و تحلیل مجموعه مستندایران» به بهانه یادبود مرحوم حمید مجتهدی به همت پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی به صورت مجازی و با حضور حسن صنوبری منتقد هنری و محمدحسن یادگاری، مستندساز سه شنبه ۲۸ تیرماه برگزار شد.
در ابتدای این نشست حسن صنوبری، مجتهدی را مستندسازی متمایز و شاخص معرفی کرد و گفت: مجتهدی و امثال او در ایدئولوژی و قالب‌های ی خاصی نمی‌گنجند، او و امثال او کسانی هستند که ایران را دوست دارند، برای ایران تلاش می‌کنند و مسئله آن‌ها بدون هیچ نگاه بیرونی، خودِ خودِ ایران است. وی افزود: به همین جهت این وظیفه ما و نهادهای فرهنگی است که این اشخاص را بشناسیم و به بازتولید آن‌ها فکر کنیم.
صنوبری با بیان اینکه نوع مواجهه و برخورد ما با خودِ ایران مسئله و وظیفه بعدی ماست، ادامه داد: خیلی از کشورها سرمایه تمدنی که ما داریم را ندارند و بنابر همین مسئله است که همه ایرانیان دو وظیفه حفظ و حراست و معرفی این میراث را باید بر عهده بگیرند. وی ادامه داد: به نظرم آقای حمید مجتهدی با مستند ایران در راستای هر دو این وظایف حرکت کرده است یعنی هم وارد معرفی شکوه و تمدن ایران شده و هم به حفظ و حراست آن پرداخته است.
این منتقد هنری با بیان اینکه ثبت آثار به لحاظ فرهنگی و هنری سبب ثبت جدی‌تر آن‌ها به لحاظ حقوقی و قانونی می‌شود، عنوان داشت: برای مثال من می‌توانم بروم پیش یک مقام مسئول و مستند ایران را به او نشان بدهم و از او مطالبه کنم که در این بیست سال برای آن اثر تاریخی یا هنری چه کرده است.
صنوبری: مسئله مستند ایران، تمدن است
صنوبری ضمن اشاره به ریتم کند این مستند، به بیان علت آن پرداخت و گفت: مسئله حمید مجتهدی به نظرم این بوده که من نمی‌خواهم به تو (مخاطب) حس بدهم بلکه می‌خواهم به تو معنا بدهم و نشان بدهم که ایران به چه معناست و عمق داستان را به تو نشان بدهم.
وی در خصوص نوع نگاه مستند ایران نیز گفت: سوال این است که این مستند چطور می‌بیند؟ این مستند از بالا می‌بیند چرا که مسئله‌اش، مسئله جزئی نیست بلکه مسئله تمدن است و نگاهش به هر شهر را از بالا شروع می‌کند. اگر دوربین حمید مجتهدی در همان بالا می‌ماند می‌شد گفت که مسئله مستند، جغرافیاست ولی دوربین پایین نیز می‌آید و به همین دلیل است که می توان گفت این مستند مسئله‌اش را، جغرافیا به علاوه تاریخ، فرهنگ و معماری و جزئیات قرار می‌دهد.
صنوبری نگاه مجتهدی را تمدنی خواند و ادامه داد: این مستند به مخاطبش می گوید که من می‌خواهم تمدن ایران را به تو نشان بدهم آن هم فارغ از این جزئیات که چه اتفاقی در حال رقم خوردن است.
صنوبری ادامه داد: به عنوان یک رسانه و یک اثر هنری این مستند توجه ما را از تهران به همه ایران می‌برد چرا که یک مستند اگر با نگاه مملکتی یا کشوری بخواهد ساخته شود ایران ناگزیر در تهران خلاصه می شود ولی وقتی که بحث وطنی می‌شود، ایران نه تهران بلکه همه ایران می‌شود.
وی با بیان اینکه نگاه حمید مجتهدی و حضور او، یک حضور توریستی نیست، اظهار داشت: داریوش شایگان در کتاب آسیا در برابر غرب همین را می‌گوید که سرگرمی آخرین وجه تنزل یک فرهنگ است که در آن حاضر است برای ی توریست دست به هر کاری بزند و معابد و معابر در آن صرفاً برای مصارف خارجی و تماشا کردن است.
وی در پایان عنوان داشت: وقتی نگاه توریستی باشد می‌خواهد هر چیزی حتی تاریخ و تمدن را مصرف کند ولی نگاه مجتهدی، نگاهی است که ادب دارد و عظمت را می‌توان در این نگاه دید. ارزشمندی حمید مجتهدی از این جهت است که این مملکت عظیم و زیبایی‌های شگفت و عظیم و بزرگ را سعی کرده با عظمت در نگاه ببیند.
یادگاری: مستند ایران، ریشه در مفهموم وطن» دارد
در ادامه این نشست، محمدحسن یادگاری مستندساز، علاقه‌مندی‌اش را به مستند مدیون تصاویر زیبای مستند ایران در اوایل دهه ۸۰ و اوج نوجوانی دانست و گفت: این نوع مستندها در شکل گیری شخصیت افراد بسیار تاثیرگذار هستند.
وی با بیان اینکه پیش از بحث در خصوص این مستند، باید سه واژه را از همدیگر تفکیک و تعریف کرد، ادامه داد: این سه واژه کشور»، مملکت» و وطن» هستند.
وی افزود: کشور، به مقوله‌های اجتماعی و ی یا به تعبیری به مباحث روز می‌پردازد و خیلی ژئوپلوتیک است؛ ممکلت، بحث‌های اجتماعی و اقتصادی در آن دیده می‌شود و هر دو مواردی که مورد اشاره قرار گرفت تولیدات رسانه‌ای خاص خودشان را دارند؛ مثلاً به نظرم خبر در خدمت ممکلت است، گزارش‌هایی از هیئت دولت یا تبلیغات پروپاگاندایی متعلق به مفهوم کشور است ولی به نظرم ما فضای دیگری به اسم وطن را داریم که هم حوزه فرهنگ و هنر و هم دو حوزه‌ای که به آن‌ها اشاره شد را پوشش می‌دهد.
این مستندساز ادامه داد: مستند ایران با آنکه در زمان خودش محدودیت‌های زیادی به لحاظ امکانات داشته است ولی تصویربرداری‌های بسیار نابی دارد. فارغ از اینکه تصاویر این مستند از مستندهای انتخاباتی گرفته تا اعیاد دینی و ملی ما به کار می‌آید به نظرم این تصاویر بدیع از دو چیز نشات می‌گیرد که یکی کار تمیز و بابرکت است و دوم اینکه ریشه اش را از آن وطن و نه مملکت و کشور می‌گیرد.
وی اضافه کرد: اگر بخواهم به صورت فرم و ژانر نیز کارهایی که برای وطن هست را تقسیم کنم می‌گویم که یا کارتاریخی است و به زوایای تاریخی یک رخداد می‌پردازد یا جغرافیایی است مثل کاری که آقای جواد قارایی انجام می‌دهد و یا ترکیب این دو است که مستند ایران را می‌توان در این دسته قرار داد چرا که در مرز تاریخ و جغرافیا حرکت می‌کند. از آن طرف یک مستند می‌تواند به ابعاد فرهنگی یک قوم یا ملیت بپردازد که کار آقای قارایی از این جنس است.
یادگاری با بیان اینکه می‌توان در کنار سه ژانر تاریخی، جغرافیایی و فرهنگی، ژانر دیگری را نیز قرار داد، گفت: می‌توان ژانر دیگری را نیز در این قالب جای داد که پرتره» است. پرتره از افرادی که در خدمت این وطن بوده‌اند و تاریخ و جغرافیا و فرهنگ را در درون خودشان داشته‌اند. این چهار ژانر در خدمت اهداف ریشه‌ای یک کشور یا قومیت می‌توانند قرار بگیرند.
وی ادامه داد: اگر بخواهم در خصوص تکنیک این مستند صحبت کنم باید بگویم که ما در تاریخ مستند ایران، مستندی با عنوان باد صبا» را داریم که به دعوت دربار ایران برای ساخت این مستند می‌آیند و اتفاقاً دعوا بر سر این بوده که این مستند وطن باشد یا ممکلت، چرا که شاه یا دربار می‌خواهد که حتماً آقای آلبر لاموریس سد کرج را به عنوان صنعت جدیدی که می‌توانسته قدرت ایران را تبلیغ کند حتما تصویربرداری کند. نکته اینجاست که شما دست آخر در این کار وطن را نمی‌بینید و نهایتاً ممکن است مملکت را حس کنید.
یادگاری در ادامه به مجموعه سفرهای دور و دراز هامی و کامی در وطن» نادر ابراهیمی اشاره کرد و گفت: این اثر یک کار داستانی است ولی کاملاً مستند است که نه تصویر پروپاگاندایی و نه تصویر کشور و مملکت بلکه تصویر کف خیابان و تصویر ریشه دار وطن را نشان می‌دهد و در نقاطی نیز آگاهی ی و اجتماعی به مخاطب می‌دهد.
وی با بیان اینکه حرکت ما به سمت مستند خیلی دیر اتفاق افتاد و با مشکلات فراوانی نیز روبرو بود، گفت: سوای بحث مستند، ما باید به سمت آی‌سازی، نمادسازی و تصویرسازی ذهنی حرکت کنیم، مدیران ما به این فکر نمی‌کنند که همین آی‌هاست که جامعه را زنده نگه می‌دارد. کسی که بخواهد برای کشورش فداکاری کند باید اگر تصویر یک آرمان را دیده باشد، یا اگر ندیده حداقل شخصاً تصویرسازی کرده باشد که جامعه آمریکا نمونه همین مورد است که قهرمان ندارد ولی برای خودش در قالب‌هایی چون کمیک، قهرمان می‌سازد. آقای مجتهدی این را فهمیده بود.